(pojam i praksa)
Tema koja je jako aktuelna zadnjih nekoliko meseci u našoj državi je, zakonitost obrade kredita prilikom podizanja istog, u banci, kada Vam je instant keš neophodan. Da li banke imaju pravo na naplaćivanje naknade za obradu kredita ili nemaju?
Prvenstveno treba razumeti, u smislu Zakona, šta podrazumeva kredit koji klijent ugovara sa bankom. Prema Zakonu o obligacionim odnosima Republike Srbije, čl. 1065, Ugovorom o kreditu banka se obavezuje da korisniku kredita stavi na raspolaganje određeni iznos novčanih sredstava, na određeno ili neodređeno vreme, za neku namenu ili bez utvrđene namene, a korisnik se obavezuje da banci plaća ugovorenu kamatu i dobijeni iznos novca vrati u vreme i na način kako je utvrđeno ugovorom.
Banke su u ugovorima o kreditu određivale naplatu tzv. troškova obrade kredita i to su imenovale na različite načine (npr. troškovi praćenja i administriranja kredita). U svakom slučaju, troškovi su naplaćivani za kredite u svim valutama, a naplaćivani su, takođe, svim klijentima bilo da je reč o pravnim licima, bilo da je reč o fizičkim licima i bez obzira o kojoj vrsti kredita se radi tj. da li je reč o potrošačkim kreditima, stambenim itd. Zbog toga se klijenti banaka sve češće odlučuju da se obrate advokatu da sudskim putem ostvare svoja prava.
2018. god. Vrhovni kasacioni sud, objavio je svoj pravni stav, koji govori o tome, da banka ima pravo da naplati troškove obrade kreditnog zahteva, ali mora jasno I nedvosmisleno predočiti klijentu na šta se odnose ti troškovi i šta oni podrazumevaju. Stope tih troškova kreću se procentualno, od 0,5% pa naviše i taj postotak se određuje od visine iznosa podignutog kredita.
Kao što smo rekli, ugovorom o kreditu banka se obavezuje da korisniku kredita stavi na raspolaganje određeni iznos novčanih sredstava, na određeno ili neodređeno vreme, za neku namenu ili bez utvrđene namene, a korisnik se obavezuje da banci plaća ugovorenu kamatu i dobijeni iznos novca vrati u vreme i na način kako je utvrđeno ugovorom, kako predviđa član 1065. Zakona o obligacionim odnosima.
Ova odredba predstavlja osnov na kojoj počiva ugovor o kreditu koji banke zaključuju sa svojim klijentima.
Isti zakon (Zakon o obligacionim odnosima) propisuje u članu 15. da u zasnivanju dvostranih ugovora strane polaze od načela jednake vrednosti uzajamnih davanja. To znači da ugovorne strane moraju biti po pravilu u ravnopravnom položaju: banka koja daje kredit = klijent koji plaća bančinu uslugu. Ugovor o kreditu je dvostrano obavezan ugovor, a to znači da on rađa obaveze i za banku koja ima dužnost da da klijentu kredit, a on za uzvrat plaća uslugu banke kroz ugovorenu kamatu i vraća kredit banci kako je ugovoreno. Kamata je, dakle, cena koštanja usluge banke – davanja kradita.
Iako dvostran ugovor, ravnopravnost strana bi trebala da se podrazumeva, naprotiv, ugovor o kreditu je primer ugovora po pristupu, u kojem jedna strana, jača strana, sastavlja ugovor, određuje njegovu sadržinu, a druga strana, slabija strana, ima mogućnost da takav ugovor prihvati ili ne prihvati. Strana koja pristupa ovom ugovoru, u ovom slučaju klijent, nema mogućnost da sudeluje u kreiranju odredaba ovog ugovora, ne može čak ni da traži da se neke odredbe izmene ili koriguju. Njihova autonomija volje se svodi na uzmi ili ostavi.
Banka stavlja korisniku kredita određeni novčani iznos na raspolaganje, a pri tome za sebe zadržava pravo da odredi troškove kredita bez odgovarajućih obrazloženja šta podrzumevaju isti, zašto se vezuju za iznos odobrenog kredita i na osnovu čega su utvrđeni.
Stav Narodne Banke Srbije po ovom pitanju je dat kroz dopis u vezi sa naplatom naknade obrade kreditnog zahteva (trošak obrade, praćenja i administriranja kredita), a koji je poslat bankama u julu 2017. godine i u kome se navodi sledeće: “…Molimo vas da u narednom periodu razmotrite potrebu usklađivanja unutrašnjih akata kojima se uređuju naknade i troškovi kako bi ste u tom smislu obezbedili zaključivanje i primenu ugovora o kreditima u skladu sa propisima, kao i da o navedenom blagovremeno obavestite Narodnu banku Srbije,” isto tako i: “Određivanje visine naknade u procentualnom iznosu od vrednosti kredita u praksi dovodi do toga da za istovrsni bankarski proizvod, odnosno uslugu, korisnici plaćaju naknadu različite visine, pri čemu banka zapravo ima potpuno iste troškove, što znači da visina naknade ne predstavlja odraz stvarnih troškova pružanja usluge.”
Ovim postupkom je nesumnjivo je Narodna Banka Srbije ukazala na nezakonito postupanje banaka.
Banke su evidentno u jednom nadmoćnijem položaju u odnosu na klijente i stoga se na takve ugovore primenjuju nešto strožija zakonska pravila kako ugovorna strana koja je u dominantnom položaju ne bi isti koristila na štetu druge slabije strane.
Tako, u članu 143. Zakona o obligacionim odnosima stoji sledeće:
- Ništave su odredbe opštih uslova koje su protivne samom cilju zaključenog ugovora ili dobrim poslovnim običajima, čak i ako su opšti uslovi koji ih sadrže odobreni od nadležnog organa;
- Sud može odbiti primenu pojedinih odredbi opštih uslova koje lišavaju drugu stranu prava da stavi prigovore, ili onih na osnovu kojih ona gubi prava iz ugovora ili gubi rokove, ili koje su inače nepravične ili preterano stroge prema njoj.
Dakle, sve one odredbe koje su nepravične sud će odrediti kao ništavne.